دانه چیا یا تخم شربتی، از سالم‌ترین خوراکی‌های سیاره زمین به شمار می‌رود که با وجود ظاهر ریز و کوچک آن، سرشار از مواد مغذی ارزشمند برای بدن است. دانه‌های چیا، دانه‌های ریز سیاه یا سفید رنگی هستند که خاستگاه‌شان، گیاهی بومی در امریکای جنوبی است. شاید جالب باشد که بدانید، کلمه «چیا» برگرفته از زبان مایای کهن به معنای «قدرت» است. گفته می‌شود، سرخپوستان مایایی نیروی مهارنشدنی خود را مدیون این دانه‌های معجزه آسا می‌دانستند و برای آن ارزش بسیاری قایل بودند و پیش از هر نبردی، از این دانه‌ها استفاده می‌کردند. در چند سال اخیر، این دانه خوراکی فوق‌العاده، محبوبیت ویژه‌ای در بین مردم کسب کرده است و در سرتاسر جهان برای تغذیه سالم مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این میان، دانه چیا معمولاً رشدی طبیعی دارند و به طور ژنتیکی از ارگانیسمی تغییریافته و مصنوعی حاصل نمی‌شوند و عاری از هر گونه گلوتن می‌باشند که برای بیمارانی که به گلوتن حساسیت دارند، جایگزین غذایی مناسبی محسوب می‌شود؛ امری که ما را بر آن داشت این دانه خوراکی را در این پست معرفی کنیم. اما دانه چیا چه خواصی دارد که آن را به نوعی قهرمان گمنام تبدیل کرده است؟
دانه چیا و سلامت روده
هر 28 گرم از دانه چیا معادل 2 قاشق سوپ‌خوری، حاوی 12 گرم کربوهیدارت است که تنها 1 گرم آن کربوهیدارت قابل هضم است. 11 گرم دیگر آن، فیبر است که در بدن هضم نمی‌شود و برای عملکردهای بدن بسیار مفید و ضروری است. فیبرها منبع بسیار مهمی برای سلامت روده به حساب می‌آیند که باکتری‌های مفید روده را تغذیه و عملکردشان را تسهیل می‌نمایند. با توجه به این که 40 درصد از وزن دانه‌های چیا را فیبر تشکیل داده است، بنابراین یکی از بهترین منابع فیبر در جهان به حساب می‌آید. علاوه بر این، دانه چیا به واسطه آن که فاقد گلوتن است، برای افرادی که حساسیت‌های روده‌ای یا سلیاک دارند و قادر به مصرف گلوتن نیستند، می‌توانند این محصول را در برنامه غذایی خود جایگزین نمایند.
دانه چیا و بهبود دیابت نوع 2
فیبر موجود در دانه چیا، علاوه بر نقش آن در سلامت روده، کمک بزرگی برای کنترل قند خون است و می‌تواند شاخص قند خون را بلافاصله پس از صرف غذا کاهش دهد. از این روست که یکی از مهم‌ترین کاربرد دانه‌های چیا در حال حاضر، کمک به بیماران دیابتی و خصوصا دیابت نوع 2 است که بتواند به افراد کمک کند میزان قند خون خود را کنترل نمایند.
دانه‌های چیا و گیاه‌خواری
هر 28 گرم از دانه چیا حاوی 4 گرم پروتئین است. به عبارت بهتر 14 درصد از وزن دانه چیا، پروتئین است که در مقایسه با دیگر گیاهان، بسیار زیاد است. با توجه به این که دانه‌های چیا به واسطه آن که منبعی فوق‌العاده برای پروتئین هستند، برای گیاه‌خوارانی که میزان مصرف محصولات حیوانی را محدود کرده یا از آن اجتناب می‌کنند، بسیار مناسب است.
دانه چیا و استخوان‌ها
دانه‌های چیا سرشار از مواد مغذی‌ای هستند که در سلامت استخوان‌ها نقش دارند؛ موادی نظیر کلسیم، فسفر، منیزیم و پروتئین. در این میان، در هر 28 گرم از دانه چیا در برگیرنده 18 درصد کلسیم، 30 درصد منیزیم و 27 درصد فسفری است که برای مصرف روزانه توصیه می‌شود. همان طور که مشاهده می‌شود، میزان کلسیم موجود در دانه‌های چیا فراتر از کلسیم اغلب محصولات لبنی است. بنابراین افرادی که قادر نیستند از محصولات لبنی استفاده نمایند، می‌توانند کلسیم مورد نیاز بدن خود را از طریق دانه‌های چیا تامین کنند.
دانه چیا و جوانی
دانه‌های چیا به چند طریق با جوانی و شادابی ارتباط دارند. پیش از هر چیز، دانه‌های چیا سرشار از آنتی اکسیدان هستند. آنتی اکسیدان‌ها به مقابله با تشکیل رادیکال‌های آزاد که موجب آسیب به مولکول‌های سلولی و تسریع روند پیری می‌شوند، می‌پردازند. علاوه بر این، دانه‌های چیا در برگیرنده منیزیم فراوان هستند که به کاهش هورمون استرس (کورتیزول) کمک می‌کند. پایین بودن سطح منیزیم بدن باعث سردرد و خستگی می‌شود و بنابراین دانه چیا می‌تواند عامل مناسبی برای این منظور باشد. همچنین، دانه‌های چیا حاوی ترپیتوفان و آمینو اسید هستند که می‌توانند به بدن‌تان کمک کنند سروتونین تولید کند. سروتونین به بدن کمک می‌کند با اضطراب مبارزه کند و الگویی منظم‌تر داشته باشد.
در نهایت، هر 28 گرم از دانه چیا حاوی 9 گرم چربی است که از این میان 5 گرم آن امگا 3 می‌باشد. این مقدار بیش از مقدار امگا3ای است که از ماهی سالمون یافت می‌شود. البته این امگا3 از آن نوع امگا3 مورد نیاز بدن نیست و لذا نباید در این مورد اغراق به خرج داد. اما اسید چرب امگا 3 موجود در دانه چیا باعث کاهش التهاب و خشکی و افزایش جریان خون می‌شود که باعث درخشانی پوست می‌گردد. آنتی اکسیدان‌ها نیز در مراقبت از پوست بسیار مفید هستند و به همین دلیل است که از دانه‌های چیا به عنوان یک لایه بردار در برخی ماسک‌های پوستی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
دانه چیا و کاهش وزن
دانه چیا کاهنده وزن نیست. اما به واسطه چند دلیل اصلی، جایگاه ویژه‌ای در رژیم غذایی لاغری می تواند ایفا کند. نخست آن که هر 28 گرم از دانه چیا با وجود تمام مواد مغذی که فراهم می‌آورد، تنها 137 کالری تولید می‌کند. علاوه بر آن، دانه‌های چیا قادر هستند 10 تا 12 برابر وزن خود آب جذب کنند و به صورت ژلی در آیند که در معده حجیم می‌شود. این فرایند کمک می‌کند که فرد احساس سیری کرده و به طور خودکار تمایل کمتری برای مصرف کالری بیشتر داشته باشد. در نهایت، پروتئین موجود در دانه چیا است که قادر است اشتها را کاهش دهد و در کاهش وزن کمک بزرگی محسوب شود.
دانه‌های چیا و ورزشکاران
دانه‌های چیا برای ورزشکاران نیز فواید بسیاری دارد. این ماده خوراکی، از یک سو تامین کننده کربوهیدارت مناسب برای پیکارهای استقامتی است، از سوی دیگر جذب مواد مغذی در بدن آنها را افزایش داده و از میزان جذب قند می‌کاهد. در عین حال، یک ماده مغذی است که می‌تواند برای تجدید قوا از سوی ورزشکاران مورد استفاده قرار گیرد.
احتیاط فراموش نشود
استفاده از دانه چیا می‌بایست با احتیاط صورت گیرد. نخست آن که اگر فردی به طور معمول فیبر چندانی مصرف نمی‌کند، مصرف یکباره حجم زیادی از دانه چیا، می‌تواند عوارض جانبی گوارشی برایش به همراه داشته باشد. علاوه بر این، استفاده بیش از حد از دانه چیا می‌تواند ایجادکننده مشکلات جدی باشد. میزان مصرف متعارف و توصیه شده دانه‌های چیا ۲۰ گرم معادل یک و نیم قاشق سوپ‌خوری و دوبار در روز است. همچنین، اگر فردی سابقه بیماری دیسفاژی یا اختلال در بلع داشته باشد، استفاده از دانه چیا خصوصا در حالت خشک آن می‌تواند خطرناک باشد. زیرا این دانه‌ها می‌توانند به سرعت یک گوی ژله‌ای ایجاد کرده و بخشی از مری بیمار را مسدود نماید.
بنابراین، هرچند دانه چیا یک ابرخوراکی است که مصرف آن سریع و آسان است و سرشار از مواد مغذی است، اما در مصرف آن دقت بسیاری لازم است. خصوصاً در مورد کودکان، مشورت با پزشک ضروری است.
نحوه مصرف
دانه‌های چیا به خودی خود طعم خاصی ندارند، بنابراین می‌توان آنها را تقریباً به هر چیزی افزود. دانه چیا را می‌تواند به صورت خام مصرف کرد که برای این منظور می‌توان آن را در نوشیدنی خیس کرد، به فرنی یا پودینگ و یا حتی به غذا افزود. علاوه بر این، می‌توان دانه چیا را روی نان، ماست، سبزیجات یا برنج به صورت خام پاشید.
از آنجایی که دانه چیا آب و چربی را جذب می‌کند، می‌توان از آن برای غلیظ کردن سس استفاده کرد. همچنین در برخی دستور پخت‌ها جایگزین تخم‌مرغ نیز می‌شود.