زنگ تفریح، یکی از مهم‌ترین زمان‌ها در مدرسه است که به دانش‌آموزان امکان می‌دهد ضمن آن که اندکی استراحت می‌کنند تا برای کلاس‌های بعدی آماده شوند، مواد غذایی‌ای را مصرف کنند که انرژی لازم و کافی را به بدن آنها رسانده و عملکرد، توجه و توانایی آموزشی آنها را در بهترین حالت قرار دهد.
با این وجود، بسیار مشاهده شده است که این زمان‌های طلایی، از سوی برخی کودکان، والدین و حتی مسئولان مدرسه به خوبی درک نمی‌شود. از یک سو، کودکان، فارغ از این که در خانه چه عادت‌های غذایی‌ای دارند، در مدرسه از دیگر کودکان الگو می‌گیرند و در بسیاری از مواقع ترجیح می‌دهند خوراکی‌هایی را بخورند که ارزش غذایی ندارند و کمکی به عملکرد بدن و ذهن آنها در مدرسه نمی‌کنند. از سوی دیگر، برخی از والدین نیز، با عدم توجه کافی به این که مواد خوراکی سالم در زنگ تفریح تا چه اندازه برای سلامت بدن و عملکرد ذهن کودک‌شان ضروری است، به نوعی کودکان خود را در انتخاب‌های ناسالم تشویق و همراهی می‌کنند. علاوه بر این، در برخی مدارس، توجهی به اهمیت زنگ تفریح، تغذیه و تغذیه سالم صورت نمی‌گیرد. در برخی مدارس، محصولات ناسالمی در بوفه‌ها ارائه می‌شود که به واسطه طعم‌های خوش‌شان در میان کودکان محبوب هستند اما در واقع فاقد هر گونه ارزش غذایی هستند. همچنین برخی برنامه‌ریزی‌های زمانی در مدارس، به گونه‌ای است که زمان تغذیه مناسب و کافی در اختیار کودکان قرار نمی‌دهد.
آن چه ضروری است بدانیم آن است که قرار نیست کودکان در مدرسه چیزی بخورند که فقط سیر شوند. آن چه مهم است، آن است که از یک سو، مواد غذایی‌ای را صرف کنند که برای عملکرد بدن و ذهن‌شان لازم است و از سوی دیگر، این مواد طی زمان‌بندی مناسب و منظمی به بدنشان رسانده شود. در این حالت است که کودکان در طول روز از انرژی کافی برخوردار خواهند بود، فعالیت بیشتری در مدرسه خواهند داشت و عملکرد درسی خود از خود نشان خواهند داد.
این در حالی است که با کمی دقت متوجه می‌شویم که بسیاری از کودکان ما برنامه غذایی صحیح و سالمی را در طول مدرسه ندارند. بسیاری از کودکان در حالی که صبحانه نخورده‌اند، به مدرسه می‌آیند و گاهی تا ساعت 11 صبح فرصتی برای خوردن تغذیه ندارند. زنگ‌های تفریح با صف‌های طولانی در مقابل بوفه همراه است و کودکان با تعجیل، بر خوردن خوراکی‌های خود متمرکز می‌شوند و هیچ فرصتی پیدا نمی‌کنند که از زنگ تفریح به عنوان زمانی برای استراحت ذهنی، تفریحات گروهی و فعالیت‌های بدنی استفاده کنند؛ مواردی که برای سلامت کودکان و عملکرد بهتر آنها در مدرسه، به میزان تغذیه سالم، ضروری هستند.
علاوه بر این، در مدارسی که زمانی برای ناهار نیز در نظر گرفته شده است، اکثراً کودکان تنها 20 دقیقه فرصت دارند که از کلاس خارج شوند، از سرویس بهداشتی استفاده کنند، غذای خود را بگیرند یا آماده کنند و آن را بخورند و در بسیاری از مواقع، کودکان فرصت کافی برای خوردن ناهار خود نمی‌یابند.
تحقیقات بسیاری نشان داده‌اند که کودکانی که در مدرسه زمان مناسب و منظمی برای خوردن مواد غذایی سالم و مغذی دارند، عملکرد بهتری در مدرسه از خود نشان می‌دهند. به همین جهت، با توجه به اهمیت زنگ تفریح و تغذیه سالم در طول مدرسه و تاثیری که بر عملکرد بدنی و ذهنی کودکان دارند، در برخی از مدارس، برنامه غذایی متفاوتی طرح‌ریزی شده است که برای کودکان این امکان را ایجاد می‌کند که در فواصل زمانی منظم، تغذیه سالم و آب آشامیدنی کافی بنوشند. بسیاری از متخصصان تغذیه بر این باور هستند که اگر دانش‌آموزان هر زمان که گرسنه یا تشنه شدند، بتوانند یک ماده غذایی مغذی یا آب میل کنند، توانایی آموزشی بالاتری را از خود نشان می‌دهند. به همین جهت، در این مدارس، زنگ تفریح از زمان تغذیه جدا شده است و برنامه‌ریزی دقیقی برای تغذیه در طول مدرسه صورت گرفته است. مهم ترین اقداماتی که در این برنامه‌ریزی برای زمان‌های تغذیه در مدارس صورت می‌گیرد، شامل موارد زیر است:
1. صبحانه مشترک صبحگاهی
یکی از اقداماتی که این مدارس انجام می‌دهند این است که زمانی از نخستین کلاس درس به خوردن صبحانه مشترک اختصاص می‌یابد. والدین دانش‌آموزان یا معلمان، به صورت نوبتی و داوطلبانه این صبحانه مشترک را تهیه می‌کنند. آن چه در این اقدام ضروری است آن که صبحانه‌ها باید متشکل از مواد غذایی سالم و مغذی باشند؛ موادی که به کودکان توانایی و انرژی کافی و لازم برای گذراندن ساعات درسی پیش رو را ببخشد. این اقدام چند حسن بزرگ دارد. نخست آن که برای آن دسته از دانش‌آموزانی که در خانه صبحانه نمی‌خورند، فرصتی ایجاد می‌شود که صبحانه صرف کنند. همچنین، مصرف غذاهای سالم در بین دانش آموزان افزایش می‌یابد و کودکان می‌آموزند که انتخاب سالم برای صبحانه چگونه است. سومین مزیت این اقدام این است که کودکان در فضایی قرار می‌گیرند که به خوردن صبحانه تشویق می‌شوند. آنها خوردن صبحانه مشترک را یک تفریح و هیجان‌برانگیز خواهند یافت و لذا برای والدینی که همواره برای خوراندن صبحانه به فرزندان‌شان دچار مشکل هستند، موقعیتی مناسب فراهم می‌شود.
2. تنفس میان کلاسی
دومین اقدامی که در این مدارس اجرا می‌شود آن است که در طول کلاس‌های درسی به کودکان اجازه داده می‌شود که در زمان‌های مشخصی که معلم مشغول درس دادن نیست، هر زمان که گرسنه یا تشنه شدند، چیزی بخورند. برای این منظور، همه کودکان می‌بایست در میز خود، میوه‌ها و سبزیجات سالم داشته باشند نه مواد غذایی ناسالم. این امر نه تنها مصرف خوراک سالم را در بین کودکان افزایش می‌دهد، بلکه مواد غذایی‌ای را به طور منظم به بدن کودکان می‌رساند که برای عملکرد بهتر آنها در طول کلاس ضروری هستند. علاوه بر این، تنفس میان‌کلاسی یک حسن بزرگ دیگر نیز دارد و آن این است که کودکان در زنگ‌های تفریح نیازی ندارند که تمرکز خود را همواره بر روی خوراکی‌های مختلف قرار دهند. درواقع دانش‌آموزان فرصتی خواهند یافت که در طول زنگ تفریح به فعالیت‌های جسمانی، فعالیت های گروهی و بازی بپردازند و به اندازه کافی تحرک داشته باشند؛ اقدامی که هم به تعادل وزن آنها کمک می‌کند، هم شادابی آنها را تضمین می‌نماید و هم برای عملکرد بهتر در طول کلاس ضروری است.
3. دسترسی به آب آشامیدنی
یکی از مهم‌ترین اقدامات آن است که باید آب آشامیدنی سالم در کلاس و در تمام مدرسه در دسترس کودکان قرار داشته باشد. کودکان باید قادر باشند هر زمان که احساس تشنگی می‌کنند، در طول کلاس و یا در دیگر زمان‌ها در طول مدرسه، آب بنوشند. بر همین اساس، از همه کودکان خواسته می‌شود که بطری آب همراه داشته باشند که در طول کلاس نیز بتوانند آب بنوشند. اهمیت آب در سلامتی بدن کاملاً شناخته شده است. علاوه بر این، آب برای رفع خستگی کودکان بسیار ضروری و مفید است. نوشیدن منظم آب مشکلات مختلفی از جمله سردرد، مشکلات مثانه و مشکلات شکم و روده را دانش‌آموزان کاهش می‌دهد و عملکرد مغز و تمرکز را افزایش می‌بخشد. همچنین، زمانی که کودکان احساس تشنگی نکنند و آب کافی بنوشند، کج خلقی کمتری از خود نشان می‌دهند.
4. جداساختن زنگ تفریح از زنگ ناهار
یکی از اقداماتی که در این مدارس مورد توجه است آن است که اگر در مدرسه زنگ ناهار وجود دارد، یک زنگ تفریح بعد از زنگ ناهار در نظر گرفته شود. کودکان پس از صرف ناهار خود، مستقیم به کلاس درس نمی‌روند بلکه یک زنگ تفریح خواهند داشت؛ زنگ تفریحی که کاملاً سیر هستند، دغدغه ناهار ندارند و فرصت می‌کنند کمی استراحت کنند. این اقدام کمک بزرگی است که کودکان با آرامش غذای خود را به صورت کامل بخورند، زیرا استرس و تعجیل کمتری برای اتمام غذا و داشتن زمان آزاد پیش از کلاس خواهند داشت.
5. زمان بندی منظم و متعادل
از اصول اولیه این برنامه، این است که برنامه زمانی که بتواند تغذیه درون‌کلاس، زنگ تفریح و زنگ ناهار را در مدرسه تنظیم نماید، به گونه‌ای است که کودکان در فواصل مشخص و دقیقی مواد غذایی مورد نیاز بدنشان را صرف کنند. این امر باعث می‌شود که کودکان تمام روز غذای سالم و مفیدی بخورند، خوراک سالم خود را در فواصل منظم میل کنند، خوراک دست‌نخورده کمتری را به خانه برگردانند، بعد از مدرسه کمتر احساس گرسنگی کنند و در نهایت هم در طول مدرسه و هم پس از مدرسه انرژی کافی برای فعالیت‌های ذهنی و جسمی را داشته باشند.
در شرایط فعلی چه کنیم؟
سوال مهمی که خیلی از والدین می‌پرسند، این است که در شرایطی که چنین برنامه‌ای از سوی مدرسه اجرایی نمی‌شود، چه اقداماتی می‌توان انجام داد که کودکان در مدرسه تغذیه سالم و مناسبی داشته باشند. چند پیشنهاد در این زمینه وجود دارد که می‌توان با انجام آنها، قدمی مثبت در راستای تغذیه صحیح کودکان برداشت.
- بسیاری از مدیران و مسئولان مدارس، پذیرای پیشنهاداتی که بتواند عملکرد مدرسه را بهبود ببخشد، هستند. نخستین اقدامی که والدین می‌توانند اجرا کنند آن است که اجرای طرحی نظیر آن چه بیان داشتیم را به مدیر مدرسه پیشنهاد دهند. حتی اگر مسئولان مدرسه تشخیص دادند که نمی‌توانند چنین طرحی را در کل مدرسه اجرا کنند، می‌توانید به توافق برسید تا به طور اختصاصی برای کلاس کودک شما اجرا شود. قطعاً دست یافتن به نتیجه مطلوب نیازمند آن است که بتوانید به خوبی اولیای مدرسه را در خصوص ابعاد و ضرورت این اقدام قانع سازید.
- انجمن اولیا و مربیان همواره یکی از بهترین موقعیت‌هایی است که در آن، والدین دانش‌آموزان می‌توانند تصمیمات مهمی بگیرند و در کنار مسئولان مدرسه، نقش مهمی را در بهبود عملکرد دانش‌آموزان در مدرسه داشته باشند. از این رو، می‌توان هر گونه پیشنهاد و اقدامی را از طریق مشارکت در انجمن اولیا و مربیان پیش برد.
- یکی از مهم‌ترین مسائل در خصوص تغذیه در مدرسه، بوفه مدرسه و تمام خوراکی‌هایی است که به کودکان ارائه می‌شود. می‌توانید از طریق انجمن اولیا و مربیان، بوفه سالمی را در مدرسه ایجاد کنید که در آن محصولات سالم نظیر میوه، آجیل، کیک و لقمه‌های حاضری سالم به کودکان عرضه شود. این موضوع از این جهت می‌تواند تاثیر بسیاری بر تغذیه کودکان داشته باشد که دانش‌آموزان علاقه بسیاری به خرید از بوفه مدرسه نشان می‌دهند و در برخی مواقع ترجیح می‌دهند در زنگ تفریح آن چه را از منزل آورده‌اند، نخورند و به جای آن از بوفه مدرسه خوراکی تهیه کنند.
- باید یادآور شویم که در برخی شرایط والدین نمی‌توانند تغییرات زیادی را در مدرسه ایجاد نمایند و ایجاد هرگونه تغییری ممکن است زمان‌بر باشد. به همین جهت یکی از مهم‌ترین اقداماتی که والدین باید انجام دهند این است که مطمئن شوند کودک‌شان قبل از خروج از منزل صبحانه کامل و صحیح خورده باشد.
- برای تغذیه کودکان در مدرسه، ظرف میوه خرد شده که خوردن آن برای کودک سریع و آسان است، همچنین آجیل، لقمه ناهار و خوراکی‌های سالم تهیه کنید. به یاد داشته باشید اگر ظرف غذای کودک از هیجان بصری برخوردار باشد، کودک به خوردن خوراکی‌های سالم بیشتر تمایل پیدا می‌کند.
- یک بطری آب برای کودک‌تان تهیه کنید و به او بیاموزید که آب زیاد بنوشد.
- مهم‌ترین اقدام آن است که به کودک‌تان بیاموزید غذای سالم چیست و چگونه باید غذای سالم را انتخاب و مصرف کند. به یاد داشته باشید شما نمی‌توانید تمام شرایط موجود در مدرسه را تحت‌کنترل در آورید و کودک‌تان در بسیاری از مواقع به خوردن خوراکی‌های غیرسالم که در دست دوستانش می‌بیند، وسوسه و ترغیب می‌شود. اما یک آموزش صحیح به کودک می‌تواند او را قدم به قدم در مسیر انتخاب صحیح قرار دهد.